Asal Usul Meruan Asuk

Sekitar 200 toun jok uaih bolum kepala adat ngaraiah Tomakung Hebiling. Tomakung Hebiling berasal tahkan sungoi Melawi, iyok buhow tahkan lubang sungoi Melawi karena zaman holuk arok sekelompok kolunon jok ngurah kuhung kolunon. Beteng erih tomakung Hebiling buhow noku lubang sungoi Mentomoi, Iyok nguan perkampungan koik unuk muara sungoi Pohtung. 

Botoun-toun kotahiwah Tomakung Hebiling mocon nuk kapung muara sungoi Pohtung. Mahtan pencaharian idok hondow-hondow ngumok hatun-hatun. Haboi umak kapung-kapung bohkon ngindoi ngohtom tiba, ulun kapung handop koreja ahkan panen pohoh umbot. Tiap hondow idok maat arok nuk kapung, malahan arok jok ngopilik tiruh nuk umok.

Hondow erih Mahe eyam tulak nokuh umok karena oruhah punai umbot nganak. Unuk ngindow waktu Mahe jolik nguan losung nuk mucak paroi. Mahe turuih ngonin alat-alat pokahkaih, umbot erih Mahe turuih tulak nokuh unuk nguan losung. Dahpot unuk anai, Mahe turuih moluak pokahkaih jok oniu. Tahpi Mahe tolingau ngonin pohorak otak. Mahe naah oruhah Tirai ngitot pohorak noku unuk Mahe nguan losung karena Tirai punai hulik nganak jadi iyok eyam taai ngitot pohorak ahkan Mahe. Ngonih erih, Mahe nyuhuk oruhah Tirai ngahut pohorak unuk isung lihkut asuk. Oruhah pun turuih ngahut pohorak unuk lihkut asuk. Umbot asuk dahpot Mahe turuih ngonin pohorak tahkan lihkut asuk. Eyam tahik ondow turuih pindong kolabun bahiu, eyam tahik turuih ondow ucan. Erih akibat perbuatan Mahe jok uwaih ngahut pohorak nuk lihkut asuk kolabun asuk kolow kolunon. Menurut kepercayaan adat suku Uud Danum eyam taai nguan binahtang kolow kolunon.

Beteng kejadian bosaluh bahtuk ulun kapung arok jok botahan nuk lohpow, arok jok buhow. Jok buhow nohuih sungoi Motomoi, arok jok buhow nokuh puruk. Idok jok nohuih sungoi Motomoi Reai, Burung mak Bulo. Unuk Reai mahtoi pemarak Kiham Reai. Sedangkan unuk Bulo paluih unuk pemarak Bulo Paluih. Unuk Burung Paluih konohabot Linang Burung. Eyam mahcuk tahkan Linang Burung, Lendan pun paluih. Ngaraiah Korong Bokuk.

Nyiring hontuh lujak jok bobahtuk kolabun danumah daraih honong arok terbukti kesahah. Sebagian ulun kapung jok honong bolum, idok nguan kapung koik nuk juoi sungoi Belatik anak sungoi Motomoi jok wyam macuk tahkan sungoi Malu. Makuk Asan kolaban pelang koturunan tomakung Hebiling.

Kapung pelang mak Nyai Kehunoi eyam macuk, Pelang jatuh cinta umbak Nyai Kehunoi. Pelang turuih nyakai, iyok jolik nohtok Nyai Kehunoi. Tahpi solama iyok bagawik Nyai Kehunoi eyam puji lombut. Pelang kecewak, iyok langsung nuhtup acara umbak acara lehkah. Ngonih kabar Pelang bogawik Nyai kehunoi pun langsung nyuhuk okakah nguan Dalok. Nyai Kehunoi jolik kak nohtok tapak Pelang jok kabarah bokenak. Iyok jolik membuktikan kesah ulun arok. Namun ketahin gawik dih Pelang eyam pujik lombut nokuh gawik Nyai Kehunoi. Nyai Kehunoi nuhtup gawik dih turuih lehkah.

Nyiring nuk ohtoi kesah “Asal Usul Meruan Asuk” bukti nyata tahkan kejadian “Besaluh Batu”. Kesah ihtuh merupakan kesah nyata jok pujik terjadi unuk dusun Buntut Purun, Desa Buntut Sabon, Kecamatan Ambalau, Kabupaten Sintang. Bahkan nyiring huntuh menurut kesah sesepuh adat, koturunan tomakung Hebiling honong arok nuk Dusun Buntut Purun.

(cerita ini di ambil dari skripsi mahasiswa Universitas Tanjungpura)

Baca selengkapnya »

Kosanak Kolop Doro’ Bohuang

Jadi’ bohuang dorok korop jok nonyom putik. Tahpi ain bohuang jok oh tononyom ah unuk kavu’. Jadi’ ain korop jok oh tononyom ah unuk rihkut rohpow ah. Bojonguh jok ain korop jok eh. Muak, arok, rang putik pun arok, rang tovu’. Ain bohuang jok eh tononyom ah nuk kavu’ uraish, rang putik, tovu’. Beteng waish mosak uraish noh rang puhtik, tovu’ jok oh. Ain bohuang rih ohpah noh, kinai ah. Tonivak ah. Ain korop ah rang buak ah muak uraish, koro rang putik, rihat. Tovu’ ah bojonguh. Ngomok yam arok ang kan kinai,  bohuang jok nyavot ain korop. Kongisok korop ko iyok,

“Naeh se aim marom eh?” hien korop ahkai ah.

“Ohpah noh aik eh,” hien bohuang.

“Naeh se ihkok nonyom ah?”

“Nuk kavu’ nai,” hien bohuang ahkai ah.

Paksa’, korop jok yam tai ah bajak ah, tang iyok jok oh  rivek tihkang tongoi ah. Bohuang jok kan gagah, rang kosingai ah homuk, menyoot. Ohpah kinan bohuang dorang putik, tovu’, rihat ein korop jok oh.

Nohtok rihat ain korop unuk rihkut rovui ah beteng ah mosak. Tahpi korop jok  yam tai nuhkat ah, bohuang jok nah cok nuhkat ah. Turush taruk anai noh bohuang dih. Kavui nyangit kumai ah. Bohuang dih kumai bongoi nah. Korop jok nokara’ nohkuh diang nai.

“Nyavot noh bohuang!” hien korop.

“Ah! Tahpash nanyam ah tuh!” hien bohuang.

“Nyavot usiu ah boh.”

“Ah! Usiu ah honong kanik!”

“Nyavot uhpak ah!”

“Uhpak ah honong kinak!” hien bohuang dih akhai.

“Eh, ngomin kuk nuhkat boh!” hien korop.

Omin bohuang kai ah korop jok oh. Nuhkat nokuh taruk rihat nai. Kavui ngoteseng ah unuk daan rihat jok. Turi korop jok oh yam tai namit. Umbot ijok oh, bohuang kumai nuro kak. Ain korop jok ah cok kungan mahi’ yam arok bohuang ngihtot iyok.

Mot ijok, bohuang mosuruh. Korop yam tai bohkoro ngukoi arop ah.

“Eh, ngomin akhuk mosuruh!” hien korop ahkai ah.

“Erek kuk bih! Anan nah ikhok!” hien bohuang ahkai ah.

Bohuang jok karing pindak puun rihat jok. Nahan kobosuh ah. Sambil iyok tiruh. Jadi’ korop jok borusaha kan nguhkoi arop ah iyok. Ngasak-ngisik arop ah. Botokuhkoi tahkan sahkak rihat jok ah, turush botahak nopahaish kan butui bohuang jok. Turush pusik butui bohuang jok. Turush mahtoi iyok.

Umbot ijok, idok hik ngerovong ah. Ihcok behtik mahik Yam arok jok taai cok munuk bohuang jok eh. Ngisok ihcok, ngisok cok ya rok taan dok iyai. Umbot ijok idok darok ah. Behteng dok ahkan nganjan, idok bahavak. Avun idok ngisok ah.

“Iyei cok patui ah?” hien dok.

“Ahkuk!” hien boruk.

“Iyei cok koteruk ah?”

“Ahkuk!” hien bahkai.

“Iyei cok tohkeng ah?”

“Akhuk!” hien bavui.

“Iyei nahpish somotuhtung ah?”

“Ahkuk!” hien korop.

“Iyei nahpish rekanong ah?”

“Ahkuk!” hien buhih.

Bahavak noh idok behteng dok kan nganjan tuh rih. Waish mohing noh rang rekanong rang koratung. Nahpish ah kak somotuhtung dih ain korop tuh rih.

“Tupak tutuk, tupak tutuk, mahtoi mahtoi mamak bohuk tonopahaish buking kook.” Hie ah.

Heran dok ngonih ngumai aoh somotuhtung jok neing kojiok eh. Bahava hinok dok tuh rih. Korop oh nahpih somotuhtung.

“Tupak tutuk, tupak tutuk, mahtoi mahtoi mamak bohuk tonopahaish buking kook.” hien aoh somotuhtung korop orih rih.

“Iyok hik noh munuk bohuang jok oh!” hein dok ahkai ah.

Turus tonavan doh ahkai iyok, korop jok oh.

“Tok ngohukum iyok! Tok marak iyok!”

Korop jok nangih.

“Huuu...huuu...huuu...huuii..inun poh ekuk cok ya arok kotoruh rahtak kuk hik eh, turi waish pomarak rio amang kuk romoi.”

“Eh arak marak iyok! Waish umbot noh amang ah marak iyok neing ah!”

“Ihtok nyopu’ iyok kak!”

“Huu...huu..huuii...inun poh rihkut kuk jok mitom korihik oh, turih sonyohpu’ dok rio amang kuk bihik.”

“Arak!” hien dok,”umbot nah dok nyopuk neing ah, yam kak iyok mahtoi!”

“Tok nosan iyok! Nosan rihkut ah tuh!”

“Huu...huu...huuuiii...inun poh rihkut kuk cok yam rahta’ korihik eh turih tonosan rio amang kuk bihik.”

“Arak noh nong konoi, nosan iyok! Yam sih iyok mahtoi. Umbot noh amang ah nosan iyok romoi! Tok ngiposh ah baang kurung tuh. Nguai san taruk kahat nai. Umbot jok kavui tok novong ah! Kai botahpuk nokuh danum nan nein!”

“Huu..huu..huuii” hein korop tuh rih,”jok nah cok jaham amang kuk nguan ahkuk omoi dih. Mahtoi noh akhuk havun dih!”

Ngandah dok ngonih ah.

“Iyei tok nuhkat ah?”

“Ahkuk.” Hien boruk.

Yam rok alang ah cok boruk jok eh. Ngomin kak kurung manuk cok suang korop jok havui nyuhko ah san taruk kahat nai. Kavun dok novong ah. Yam tahik tovong ah, amoh ohtak jok menyoot. Mohovak nah puun kahat jok.

“Uuuhui! Korop burik rovu’ ah!” hien korop.

“Hah! Buah noh ihtok konomarik ah rih!”

Ya rok alang ah, turush sohovu’ nokuh toruk noh nai, nokuh borohuk nai.

“Haih tok ngurah iyok! Nyuhuk dongon jok”

Turak dongon tuh rih. Nosot ah.

“Ngumai nih ihkok nokuh ohtoi nih uhak?” hien korop.

“Iyok nah cok ahkan munuk ihkok jok ah.” Hien dongon.

“Arak noh,”hien korop,”yam kok nohouk ah sipak pinjan torok diang bahtu’ erai arash nai bihik kih? Uhak tok tuh rih!” Barang dongon munuk iyok..

“Nyuhuk badak kiak!” hien dok tuh. Ang dongon tuk kan barang iyok rih.

“Moh poh taak kuk munuk iyok jok havoi noh sipak pinjan korok diang bahtu’ erai arash hik hie ah.” Hien dongon.

Padahar ijok oh toin dongon cok baish mani’ nuk diang bahtu’ ngahpik.

“Nyuhu’ badak ngosiop danum toruk jok! Purush ah jok sonyumbon ah mak daun.”  Hien dok. Umbot jok badak nusukng danum toruk jok nyiring bototoyah.

Nohtok kojiok, korop nyuhuk Jiu’ ngahtip sumbon purush badak jok. “anuk ihkok rih, jiu’!” hein korop,”coba’ kok ngahtip kan daun tuh rih! Kai bokuhkoi sumbon purush jok. Kai boruak danum tahkan anan.” Hien korop.

Turi ijok noh Jiu’ jok nuhkat nohkuh purush badak turush ngahtip sumbon purush ah jok. Nopurak hindok danum tahkan bang butui badak nah rih. Hurik hindok danum tuh hajo’.

“Oh! Aang nah hik eh!” hien dok tuh. “ihtok nyuhu’ rohi nunung kak!”

“Ihkok nosot, nunuk iyok anai!” hien dok ahkan rohi’ nunung jok oh. Turak nunung nokuh anai. 

Nosot ah.

“Ngumai nah ihkok nokuh ohtoi nih? Donik-donik ohtoi kok!” hien korop ahkai ah.

Kesah nah doro’. Kongohtup korop kai kuhung nunung rih. Mahtoi nunung turush rapang tang behtiu waish niho nah kuhung ah.

“Ahkai, ya rok nah ihtok ohtoi hik eh,” hien dok. “Ya taan tok. Uwaish umbot tonokirak korop jok oh.”

Jadi’ idok yam bohasil ngurah korop bang karang danum nai. Ang yam tan dok bohkoro kuai ah jok ahkan ngurah kan korop jok baang anai. Bohuang mahtoi mahpah noh.

Jadi’ ijok nah pengohpah kosanak korop doro’ bohuang. 

(narasumber: FX. Ngawan)

Berikut kami tambahkan video animasi sederhana dari cerita di atas:

Baca selengkapnya »

Nyai Hiran

Nyai Hiran hik arok huang ah kani’ ngomosai urun tahkan urun langit nai. Jadi’ iyok bodoa. Pengohpah ah, dalam doa ah rih tokabul lehke doa ah rih. Tohkak Sahavung tahkan rangit diang nai rih. Koturui iyok navui rang bojah inun kan, iyok maner ah arop cok ahkan ngomosai Sahavung. Sahavung tohkak nokuh pindak, turush ngisok ah. Umbot iyok ngisok rang syarat ah, secara ratah ramai ah rih, sarang tahpih, rang rasung, rawai, cuhkup noh alat ngisok konoi ka’ naih, cuhkup uraish. Jadi’ beraang ondo ihcok tuh, ihcok ngeromik konoi bih, Sohavung nyavot izin burik nokuh kayangan.

“Jadi’ akhuk tuh rih burik nohkuh diang nai.”

“Ihtok dih hojanji’ kopihtuk ondo,” neing Inang Nyai Hiran tuh rih, “Ihkai kanik nyahkik ihkok, tahpi ihtok hovoi korejak nuk danum pindah hik, koturui ihkai yam tai kai nuhkat nuk langit diang rih. Koturui ihkai tuh yam arok dahpat cahkat anai karena ihkai tuh wash jatah danum pindak tuh. Ihkam touk mosuruh, tohkak nokuh danum pindak tuh.”

“Eh, touk, yam mai.” hioi Sohavung.

Jadi’, umbot kuman borum, Sohavung burik nai, nuhkat nokuh diang nai. Hatin Toravang “Higai Bitang” neing urun dih. Nuk langit diang nai, jadi’ Sohavung ngohavot umbak inai amai ah rih janji kopihtuk.

“Inun aoh,” hien Ohkok Inai Mangut, inai Sohavung,”Ngindoi ijok huang muk rih.”

Jadi’, cok ondo, kuh koduo’, ketoruk, koohpat, korimok, koonom.

“Haih,” hien Inang Sohavung,”ihtok tuh havoi siap-siap nai, ihtok cok ahkan tohkak nokuh danum pindak nai hik. Havoi ngorasih nah rang Toravang Higai Bitang tuh hik haih tok havoi tohkak nohkuh danum pindak.”

Jadi’, tahkan ondo koonom hik nah idok moratash dorang kan omin dok hik. Dolang ulak manuk, rang paroi boyah rok. Boyah jok, kongihpoih ah nu lubang sorihpik kohayon ponang hik. Urak ah hik kohayon inang tihkang hik, kavui ngiposh ah baang puaish, rang manuk kongiposh nuk baang lamut ah. Lengkap uraish neh rang hahpan pokayan dok takhan danum diang nai cok akan omin dok jok oh. Jadi’ hocok kan kopihtuk,

“Hash, tok tuh turak nai!” hien Kok Nyai’ Mangut.

“O’ok!” hein dok.

Idok kuman borum horuk. Umbot kuman borum, havun dok ngupur arop dok. Umbot nokupur arop dok, tahkan anai jok oh idok turak nai. Ang cok Hacik, ang cok Songumang Hirang, ang cok Sokurun, Komandai, Horing, turak uraih noh idok cok okop ihcok koluarga jok. Okop dok Korimoi jok bokorekai idok cok kan turak uraish.

Jadi’ idok cok kan turak ondo ijo’ havoi siap uraish. Havoi borokonokng nai irok cok havoi hahpan Toravang Hirai Bitang tuh jok, tohka’ nohkuh Danum Pindak. Hopong dorok poh. Mot dolong hopong.

“Naeh se urak muk nih, cok sonyiap me tahkan diang nih?” hein Inang Nyai Hiran tuh.

“Eh, eam arok Minak,” hein Sohavung,”ihi’ ak! (kavui nguhkoi tahkan puaish jok, ihi’ anak urak kohayon inang tihkang hik kaak).”

“Naeh se nak boyah me?” kisok Inang Nyai Hiran.

“Boyah cok kotuhkat hayon ponang hik kak. Kavui anak manuk hik  kohayon ihking kak. Umbot ijok ‘nok dorang kain, rang tipung tombacang jok ngiposh ah tuh. Waish lengkap uraih sekaron ang ihi’.” hien Sohavung.

“Eh, yam arok noh kam cok danum diang cok nguan gavin mik daro mokiak ihkei danum pindak hik. Daro ngenyeak ngonyihkak ihkei. Naeh se cok anak urak me hik hajon beravo kak korihik ngiposh bang torung. Boyah me cok colihpik kak. Cok naeh se tok kan kumai ah! Barang ka’ ‘tok korihik eh tuh! Yam jadi’ noh tok ah! Rang tukuh lengkap uraih tahkan diang nai ihkam ngoni ah! Jam hik noh tok barang dih. Kam hik yarok duon mik kan ngarat anak kuk!” hien Inang Nyai Hiran.

“Eh, yam arok aoh. Ngindoi cok barang, barang noh! Touk kam nohtok ah!” hien Kok Inang Mangut tuh.

Konuhkoi ah ahkai tuhtup ah tuh. Havoi nguhut urak cok hayon beravo. Konotinop ahkai. Yurush nyohohpun iyok jok noh ngundokng unuk mokorajak nai. Monyadi’ badak. Boyah rih tonusuh ahkai nuk tamun puruk anan rih. Ijok noh cok hatai hayai tohorong nuk barash nabun nyiring Monyakat nai. Turush monyadi’ barash. Manuk ah rih konorivuish kai, jok noh cok ngundokng nuk mokorayak nai.

“Anai kundokng ah, korash ihkam nohtok nuneng ah.” Hie ah.

Rang daun ihtik jok ah konoravuh ahkai ah. Jok noh cok tahkan Panekasan, bohkam nyiring booi tuh puun ihtik uraish ahkan bukuish barik rih.

“Hmh!” hien Songumang ngotinop ketahan Hacik. Ketahan Hacik jok dungo’-dungo’ koro ah. Hien Hacik hik turush sonyehpak ah nokuh danum nah kak.

“Hmmh! Iyei jok nohtok ketahan hacik ihi’ havun ah, ahkan borum senang piosh iyok!” hien Songumang.

Ang Songumang tuh rih konotuit ahkai tukuh songumang anan.

“Jadi’ ihtok hik ah barang nah ahkan hosange. Yam arok kocuhcuk tok nuk danum pinak mak danum diang dih!” hien Inang Nyai’ Hiran.

“Ah yam,”hien Kok Inang Mangut,”ngindoi korihik cara me, ke diang hik eh yam arok duok taoruk haoh. Barang kah nai!”   

Kanik noh idok hik eh, turush balang ka nai. Ijok nah nyiring rang tukuh Songumang, rang cok rivung, kahat arok uraish anan. Jok noh cok kotuui ah dolang koraja’ tahkan diang anai jok. Unuk anan noh tavai divung nyiring ihik nuk urun ngoramat ah cok nohkak rang cahui hajat unuk urun bohajat boniat tuh hik.

(narasumber: kakek Temak)

Baca selengkapnya »